Türkiyədə baş verənləri Azərbaycan cəmiyyəti də maraqla izləyir, çoxlu şərhlər yazılır, statuslar paylaşılır, hər kəs öz tərəfini seçir…
Təbiidir…
Türkiyə Azərbaycan üçün dost, qardaş ölkə statusundan çoxdan çıxıb, biz Türkiyəni öz məmləkətimiz bilirik, dərdini dərd, sevincini sevinc kimi yaşayırıq. Buna görə də bölünmələr, fərqli fikirlər təbiidir, eynən Türkiyədəki kimi…
Türkiyədə nə baş verir?
Demokratiya ilə avtoritarizm savaşırmı?
Xarici güclər Türkiyənin dünya gücünə çevrilməsindənmi qorxur?
Ərdoğan seçicini yorubmu?
İqtisadi və sosial vəziyyətin ağırlığı insanları hakimiyyət dəyişikliyinə məcbur edirmi?
Meydanlarda olan xalq kütləsinin sayı kifayət qədər çoxdur, bir partiyanın gücünü aşacaq qədər insan etiraz edir.
Bunun səbəbi təkcə Əkrəm İmamoğlunun həbsi deyil.
Hər kəs öz ölüsünü ağlayır. Meydanda saydığım və saymadığım problemlərin insanları var. Və hər kəs də haqlı görünür. İnsanlar yorulub.
Demokratiya və avtoritarizmin savaşı sanki bugünkü hərəkatın leytmotivini təşkil edir…
Demokratik cəmiyyət üçün əsas şərtlər yaşam tərzi və vərdişlərdir.
Türkiyədə insanlar yaşam tərzlərinə görə demokratik deyillər. Toplumun 50+1 %-i (mən bilərəkdən minimal faizlə ifadə etdim) maarifsiz, dini cəhalətin təsiri altında, aşirət və tayfa prinsipləri ilə yaşayır.
Əksini iddia etmək üçün heç bir məntiqi əsas yoxdur. Faktlar təhlil olunarsa, daha acınacaqlı rəqəmlər ortaya çıxar. Elə Ədalət və Qalxınma Partiyasının da 2002-ci il noyabr seçkilərindən bəri hakimiyyətdə olmasının, Konstitusiya dəyişikliyi edərək, iqtidarının ömrünü uzatmasının səbəbi budur.
Ərdoğanın son seçkilərdə ikinci turda minimal səs çoxluğu ilə qalib gəlməsi də dediklərimin göstəricisidir.
Bələdiyyə seçkilərinin nəticələrinə də göz atsaq, mənzərə aydınlaşar.
Demokratiyanın az-çox təşəkkül tapdığı, maarifli insanların toplandığı iri şəhər bələdiyyələrinin hamısını müxalif fikrin (CHP demirəm!!!) nümayəndələri qazandılar.
Niyə CHP demirəm, müxalif fikir nümayəndələri ifadəsinə üstünlük verirəm?!
Çünki müxalifət adına formalaşan partiya məhz yalnız CHP-dir. Digərləri ya iqtidarla yaxınlaşıb, ya da sıradan çıxıb. Namizədlərin kimliyi sonuncu məsələdir. CHP tarixinin ən zəif namizədi Kamal Qılıncdaroğlu idi, o da son seçkilərdə II tura qalmışdı. Demək, protest elektoratı Ərdoğana alternativ olan hər kəsi dəstəkləyir.
Amma və lakin…
Protest elektoratının səsi Ərdoğanın dəyişməyə yetmir.
Bayaq qeyd etdiyim kimi, 50+1% seçicinin proseslərə baxışı demokratiyadan və hüquqdan çox uzaqdır. Evində aşirət qanunları ilə yaşayan demokratik cəmiyyət quruculuğuna töhfə verə bilməz, əksinə, qarşısını alar.
Ərdoğan iqtidarı da uzun illərin təbliğatı ilə bu toplumun həm sayını artırıb, həm də cəmiyyət içərisində mövqelərini möhkəmləndirib.
Digər tərəfdən, şərq xalqlarına kənardan gətirilən demokratiya və universal dəyərlər anlayışı da dünyada ağır günlərini yaşayır. Avtoritar hakimiyyətləri devirən xalqlar son 25 ildə ən ağır problemlərlə üz-üzə qalıblar.
Müharibələr, humanitar fəlakətlər, qaçqınçılıq 25 ilin hakimiyyət dəyişikliyindən sonra xalqların əksəriyyətinin taleyinə yazılıb.
Bu da təbii ki, toplumun içində böyük bir ümidsizlik yaradıb.
Demək, Türkiyə toplumu demokratik yaşam tərzinə malik deyil, o cümlədən, dünyada universal dəyərlərin iflası baş verir və buna görə də Türkiyədə mövcud iqtidarı dəyişmək üçün yetərli seçici bazası yoxdur.
Demokratiyanın bir şərti də vərdişlərdir – seçki vərdişi, hakimiyyət qollarının seçkili olması, insanların passiv və aktiv seçki hüququndan istifadə etməsi.
Atatürkün qurduğu Cümhuriyyət bu vərdişləri uzun illərdir saxlayır, yaşadır, sıradan çıxmağa qoymur. Seçici seçkiyə gedir, səs verir, hakimiyyət qollarının seçki ilə formalaşmasında iştirak edir, lakin mövcud iqtidar dəyişmir.
Səbəbi isə mövcud iqtidar düşüncəsində və yanaşmasında olan seçicinin çoxluğudur.
Başqa səbəblər olduqca az və ya nəticəyə təsir edə bilməyəcək qədərdir.
Qayıdaq meydan hadisələrinə…
Ən son mitinqdə 2 milyon insanın iştirakı ilə bağlı rəqəmlər səsləndi. Böyük rəqəm və gücdür. Lakin hakimiyyət dəyişmək və ya Ərdoğanı istefaya göndərmək üçün yetərli deyil. Və bir də Türkiyə bu üsulla iqtidar dəyişməsinin şahidi olmayıb. Hərbi çevriliş olub, hökumət istefaya gedib, erkən seçki təyin olunub, lakin küçə və meydan hərəkatı ilə iqtidar dəyişməyib.
Ərdoğan iqtidarı erkən hakimiyyət böhranının qarşısını Əkrəm İmamoğlunu həbs etməklə almaq istəyir, CHP seçkiləri uda bilməyəcəyini nəzərə alaraq, meydan hərəkatını genişləndirib, AKP – ni seçkiyə qədər istefaya göndərmək, yaxud erkən seçkiyə məcbur etmək istəyir.
Xarici qüvvə faktoru rol oynayırmı bu meydan hərəkatında? Bəli, oynayır.
Nə Avropa Birliyi ölkələri, nə Rusiya və İran, nə də bəzi Yaxın Şərq ölkələri dünya və region siyasətində Türkiyəni müstəqil güc kimi görmək istəmir.
Ukrayna ilə bağlı danışıqlarda (London görüşü)
Türkiyə tərəf kimi iştirak edirdi, AB-nə üzvlüyü üçün şərtlər irəli sürənlər, Rusiya qorxusu ilə üz-üzə qalanda, Türkiyəni tərəf kimi masada oturtdular. Elə Suriya və Yaxın Şərqdə baş verənlərdə də Türkiyəni baş rolda görmək istəyənlər yox dərəcəsindədir, Ərdoğan isə istəməsələr belə aparıcı gücdür.
Ərdoğan Tramp və Putinlə birbaşa əlaqədədir, ona şəxsiyyət kimi hörmət edilir, Böyük Britaniya Türkiyə ilə hesablaşır, Türk dünyası Ərdoğanın dəstəkçisidir, Yaxın Şərqdə onu İslamın himayəçisi kimi qəbul edirlər.
Ərdoğan bir liderdir, həm də dünya və regional siyasətdə Türkiyəni söz sahibinə çevirə bilən lider…
Ona görə də Türkiyədə bu gün cərəyan edən hadisələrdə xarici faktor öz imkanlarını səfərbər edib.
Xarici qüvvələr nə demokratiya, nə insan haqları, nə də avtoritarizmlə mübarizə üçün çalışmırlar, bütün gücləri ilə onlara meydan oxuyan Ərdoğanın devrilməsinə çalışırlar.
Ərdoğanın gedişi Türkiyə cəmiyyətinə demokratiya gətirəcəkmi?
Əsla…
Düşüncəsi, yaşam tərzi, məişəti, dünyaya baxışı ilə cəhalətdən, maarifsizlikdən qurtula bilməyən bir cəmiyyət bu prosesdən ancaq xaos qazanacaq.
Yeri gəlmişkən, bir hadisəni xatırladım.
Ərdoğan iqtidarında Avropadan sorumlu nazir olan Egemen Baxışla 2002-ci ildən tanış idik. O zaman Egemen bəy ABŞ-da Türk Dərnəkləri Federasyonunun başkanı idi və mənim təşəbbüsümlə 8 May Şuşanın işğal günü Azərbaycan qaçqınlarınn hüquqlarının müdafiəsi üçün ABŞ-da keçirilən aksiyanı da Egemen bəy təşkil etmişdi.
Nazir olan zaman İstanbulda görüşdük, dedi, biz çox irəli gedirik, Amerikanı, Avropanı çox geridə qoyacağıq. Gülümsədim. Soruşdu, nədən gülümsəyirsiniz?
Dedim, Amerikada, Avropada, Yaponiyada, Çində elektrik maşınları üzərində işləyirlər, insan xəstəliklərini necə yaratmaq və sağaltmağı düşünürlər, TV proqramlarında bunları müzakirə edirlər. Türkiyə Tv-ləri isə camidə tualet olsunmu, olmasınmı müzakirəsini aparır. Bu toplum və bu yanaşma ilə böyümək olmaz.
Türkiyə illərdir efirlərində maariflənməyi deyil, cəhaləti və xurafatı təbliğ edir, İranın daha mədəni forması kimi. Bu cəmiyyət hakimiyyət dəyişməklə nəyəsə nail ola bilməz, olmayacaq.
Türkiyə cəmiyyətinin aydınları insanları meydana deyil, seçki qutusuna aparmağa öyrətməlidir.
Bütün güclərini, imkanlarını səfərbər edib, seçkidə dəyişikliyə nail olmalı, sonrakı dövrdə isə cahilliyin, maarifsizliyin aradan qalxması üçün dövlət proqramı işləməlidirlər.
Daha səs üçün Türkiyəni bölmək, dövləti zəif görmək istəyənlərin qapısında boyun bükməməli, xalqla açıq danışmalıdırlar.
İmamoğlu yoxsa, Mollaoğlunu tapmalı, İncə yoxsa Kalını seçməli, Yavaş yoxsa, Hızlını bulmalı, Kılınçdaroğlu yoxsa, Baltaoğlunu tərcih etməlidirlər.
Dava, mübarizə adamların deyil, düşüncələrin olmalıdır.
Mübarizənin mahiyyəti bu olmayacaqsa, Ərdoğandan sonra gələcək xaos daha böyük Avtoritar yetişdirəcək.
Onda Türkiyənin xilası qiyamətə qalacaq.
Bu gün Ərdoğan qalmalı, meydana çağrılan insanlar seçkiyə hazırlanmalıdır. Seçki ilə Türkiyədə hakimiyyət dəyişməli, yeni milli doktrina ilə Türkiyənin dünya və regiondakı yerini qorumaqla, toplumun sosial-iqtisadi vəziyyəti sabitləşməli, cəmiyyət maariflənməldir.
P.S. Meydan hərəkatı hakimiyyəti dəyişməyəcək, lakin Türkiyəni yıpradacaq.
Şərh yaz
